Personeelstekorten in de kinderopvang vraagt om politieke keuzes
In het SER briefadvies van mei 2022 staat het duidelijk: ook kinderopvang is essentieel voor de kwaliteit van onze samenleving en het bevordert kansengelijkheid en participatie op de arbeidsmarkt. De kwaliteit en toegankelijkheid zijn van groot belang voor een goed functionerende maatschappij en de ontwikkeling van brede welvaart.
Het enorme personeelstekort in bijna alle sectoren vraagt om goed toegankelijke en betaalbare kinderopvang met behoud van kwaliteit, zodat de arbeidsparticipatie kan groeien. Maar ook in de kinderopvang zijn tekorten. De voorbeelden van het sluiten van groepen en locaties en uitstel van opening van nieuwe vestigingen door gebrek aan personeel zijn er legio. De kinderopvang vrijwel gratis maken is echter niet de oplossing. Het CPB voorspelt namelijk dat ouders informele opvang gaan inruilen voor formele opvang en opvang ook voor andere reden dan arbeidsparticipatie gaan gebruiken, bijvoorbeeld extra vrije tijd.
De verhoging van kinderopvangtoeslag zorgt daarmee voor een verdere verhoging van de vraag naar personeel, terwijl het dus nauwelijks de arbeidsparticipatie verhoogt (waaronder ook niet-essentiële bedrijfstakken). En die 40.000 (circa 25.000 fte) extra medewerkers die hiervoor nodig zijn in de kinderopvang, kunnen dan ook niet aan de slag in de essentiële bedrijfstakken zorg, onderwijs, politie, bouw, techniek of defensie.
Want door de hogere kinderopvangtoeslag gaat het aantal gewerkte uren, volgens hetzelfde CPB-rapport met 0,2% omhoog. Dit komt overeen met circa 15.000 fte. Dit is dus bij lange na niet voldoende om de benodigde extra inzet in de kinderopvang te dekken, het personeelstekort stijgt juist.
De politieke wensen vragen de inzet van veel personeel. En dat personeel is nu zeer beperkt beschikbaar, kinderopvang is geen tovermiddel om die beschikbaarheid te verhogen. Zoals hierboven aangetoond wordt de beschikbaarheid lager. Dit vraagt om politieke keuzes. Welk probleem heeft de grootste urgentie en de hoogste effectiviteit.
De overheid moet die keuzes maken waardoor voor juist de lage en middeninkomens de kinderopvang op korte termijn toegankelijker en beter betaalbaar wordt. In plaats van de focus te leggen op wat er mogelijk na 2025 gaat gebeuren met een nieuw stelsel, kunnen onderstaande maatregelen per 2023 ingevoerd worden.
• Verhoging van het percentage kinderopvangtoeslag
Door het kinderopvangtoeslag percentage voor inkomens tot 2,5 x modaal fors te verhogen, worden extra uren werken en gaan werken aantrekkelijker. Een belangrijke factor in het terugdringen van personeelstekorten.
• Vereenvoudiging van de tabel voor kinderopvangtoeslag
Door ook het aantal trede in de tabel te verminderen wordt voorkomen dat extra uren werken betekent dat men in een hogere inkomensschaal komt en een lager percentage toeslag krijgt, waardoor het niet loont om (extra) uren te gaan werken. Vereenvoudiging van de tabel heeft als bijkomend voordeel dat er minder sprake is van wijzigingen en het voor ouders eenvoudiger en overzichtelijker wordt.
• Herijking van het fiscaal maximum uurtarief
Het fiscale maximum uurtarief is de afgelopen jaren niet meegegroeid met de kostenstijgingen in de sector kinderopvang. Door de inflatie, het opvullen en opvangen van vacatures en het hoge ziekteverzuim zullen ook de tarieven voor 2023 moeten stijgen. De voorgenomen indexatie voor 2023 is niet voldoende om die kostenstijgingen op te vangen. Daardoor zal het fiscale maximum uurtarief voor de kinderopvangtoeslag nog verder onder het aangeboden tarief komen te liggen en moeten ouders nog altijd een disproportioneel deel zelf betalen.
Deze maatregelen, waar geen stelsel- of wetswijziging voor nodig is, ondersteunen verhoging van de arbeidsparticipatie. En door juist de laagste inkomens te ondersteunen heeft het een nivellerend effect en vergroot het de kansengelijkheid.
Bronnen:
Wanneer kinderopvang vrijwel gratis wordt voor alle inkomens, speelt dit substitutie-effect nog sterker. De budgettaire kosten van substitutie van informele door formele opvang nemen disproportioneel toe wanneer de ouderbijdrage erg laag wordt. Ouders gaan dan formele kinderopvang gebruiken om andere redenen dan arbeidsparticipatie. (pag 4: https://www.cpb.nl/sites/default/files/omnidownload/CPB-Notitie-Doorrekening-scenarios-kindvoorzieningen.pdf)
De extra werkgelegenheid die wordt gerealiseerd door de hogere vergoedingspercentages in de kinderopvangtoeslag (+0,2%) (pag 4: https://www.cpb.nl/sites/default/files/omnidownload/CPB-Notitie-Doorrekening-scenarios-kindvoorzieningen.pdf)